17.07.2012 12:56

Artysta budowlaniec

Rzecz o wyspiarskich rzeźbach

(Świnoujście, Międzyzdroje) W kilku miejscach na terenie Świnoujścia i Międzyzdrojów stoją różne rzeźby o których tak naprawdę niewiele wiadomo. Najbardziej znana z nich to Telesfor, ale jest też i Kobieta z rybą, Rybak, czy Macierzyństwo. Kiedy powstały? Kto je zaprojektował i wykonał oraz w jakich okolicznościach? Tego nie bardzo wiadomo i dość trudno dociec sedna. W społecznym przekazie pokutowała nawet powiastka, że widziane tu i ówdzie rzeźby to pokłosie wczesnych Festiwali Artystycznych Młodzieży Akademickiej FAMA.. A jaka jest prawda?

Jest sobota. W Galerii Stowarzyszenia Twórczego Artystów Rzeźbiarzy w Szczecinie przy ul. Koński Kierat 16 rozmawiam z niezwykle ujmującą, pełną witalnej energii starszą panią, rzeźbiarką Anną Paszkiewicz-Sawicką, która wraz ze swoją przyjaciółką Leonią Chmielnik jest autorką większości kilkudziesięcioletnich już rzeźb zdobiących Świnoujście i Międzyzdroje. Właściwie można by rzec, że to są w pewnym sensie ich wspólne rzeźby, gdyż odrębnie je projektowały natomiast realizowały każdą z nich wspólnie. Powstałe u nas rzeźby są jak się okazuje efektem konkursu rozpisanego wśród szczecińskich rzeźbiarzy. Obie panie z zawodu są rzeźbiarkami. Anna Paszkiewicz-Sawicka jest absolwentką (1964 r.!) Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku. Natomiast Leonia Chmielnik ukończyła rok później PWSSP w Poznaniu.

- To był chyba 1969 rok kiedy ogłoszono najpierw konkurs na rzeźby do Międzyzdrojów nieco później chyba do Świnoujścia i Szczecina. Chociaż może do Międzyzdrojów i Świnoujścia ogłoszono razem? Nie pamiętam. Wiem, że później to już bez konkursu pomnik w Świnoujściu – marynarzy, ten który stał na Placu Słowiańskim robił szczeciński rzeźbiarz Rudzik. To był taki prawdziwy ideowy komunista. Nawet chodził z „Kapitałem” pod pachą. Za to ten pomnik jego był nieudany,choć w Szczecinie jest kilka ładnych rzeźb tego autora – wspomina A. Paszkiewicz-Sawicka – Kilka innych rzeźb w tamtym okresie powstało w Świnoujściu i Międzyzdrojach i to nie na festiwalu FAMA, ale na zlecenie Miasta po konkursie wśród rzeźbiarzy szczecińskich. To był konkurs Pracowni Sztuk Plastycznych i wybrano w większości moje rzeźby. Takie miałam szczęście, bo się okazało, że w Świnoujściu z moich rzeźb jest 6 i wybrano jeszcze dwie mojej koleżanki Leny (Leonii Chmielnik – przyp. autora)

Zrealizowane w Świnoujściu i znane nam z widzenia w mieście prace autorstwa A. Paszkiewicz- Sawickiej noszą tytuły : „Syreny”, „Kobieta z rybą”, „Kąpiąca” , „Sarenki”, „Chłopczyk” i „Rybak” (są usytuowane głównie w parku i na skwerze przy ul.Armii krajowej) Projekty L. Chmielnik to „Płomień” i „Telesfor” . Natomiast Pani Anna w Międzyzdrojach wykonała rzeźby „Koniki Morskie” i „Macierzyństwo” (ta ostatnia na wjeździe przy postoju taksówek).

- Realizowałyśmy je w latach 1972-74. Ostatnie powstałe rzeźby to „Płomienie” - forma z ażurem w środku i „Telesfor” , zostały wykonywane w sierpniu 1974 r. „Telesfor” tak naprawdę się nie nazywał. Był jedną z bogatszych rzeźb. Miał skrzydła wykładane ceramiką, ale z biegiem czasu, gdzieś ta ceramika odpadła. Po tylu latach to trzeba by konserwować rzeźby, ale u nas się tego niestety w ogóle nie robi. U nas się bierze „piaskarkę' i się czasem czyści niszcząc przy tym wierzchnią warstwę rzeźb. Renowację prac powinno się natomiast wykonywać pod nadzorem autora – informuje Pani Ania.

Zaciekawiony techniką wykonania owych powstałych rzeźb, robiących wrażenie iście betonowych dociekam w jaki sposób je wykonywano, jakimi technikami i narzędziami się wówczas posługiwano? Czy robiono je na miejscu, czy też przywożono?

- To z czego są one wykonane to się nazywa „sztuczny kamień” , ale wykonany jest na bazie betonu. Nazywa się tak dlatego, że do betonu dodaje się jeszcze barwniki inne specyfiki i się odkuwa. To wtedy robi wrażenie piaskowca. Sztuczny kamień jest też tak ciężki jak piaskowiec. Rzeźby wykonywało się na powietrzu, czyli pod chmurką u mnie w ogrodzie, bo to były przecież duże formy. Później się je przewoziło bywało, że nawet we fragmentach przy użyciu dużego dźwigu. Do każdej rzeźby budowane było rusztowanie. Jaka była technologia? Najpierw do odlewu betonowego robiło się „glinę”, czyli normalną rzeźbę z gliny w proporcjach 1 : 1. - opowiada Pani Ania - Wtedy tak było, że nie było fuszerki, bo specjalna komisja przyjmowała „glinę” i dopiero wtedy można było robić formowanie. Do tego się robiło takie formy z gipsu zbrojonego stalą. Najpierw wykonywało się zbrojenie do rzeźby, też ze stali, czyli wnętrze tych rzeźb jest wypełnione zbrojeniem stalowym. To pospawane i zamocowane zbrojenie o kształcie zbliżonym do przyszłej rzeźby obstawiane było tymi także zbrojonymi grubymi formami gipsowymi, które były porządnie powiązane i zalewało się to od góry przygotowanym specjalnie betonem. Takie rzeźby 5-metrowe to trzeba było lać w dwóch kawałkach i później łączyć. Przy laniu betonu z betoniarek pomagali nam mężowie. Jeden adwokat, a drugi geodeta. Później po usunięciu zewnętrznych zbrojeń szybko się odkuwało niemalże tak jak z dłuta, zanim to całkowicie wyschło i tak powstawała rzeźba z taką fakturą jak na piaskowcu. Tak też były wykonane rzeźby w Świnoujściu i Międzyzdrojach. - dodaje pani A. Paszkiewicz-Sawicka

Jak z tego wynika pracę rzeźbiarza przy sztucznym kamieniu można praktycznie określić mianem zawodu „artysta-budowlaniec” . A jak wyglądała sprawa wyboru materiału na rzeźbę, procesu zlecania i finansowania prac rzeźbiarza?

- Wtedy nie było za dużo pieniędzy więc za kosztowne było ściąganie z południa piaskowca. Czyli były pieniądze, ale nie aż takie żeby robić w naturalnym materiale. Pewnie , że rzeźbiarz wolałby robić w brązie, kamieniu, ale wtedy kosztowałoby to czterokrotnie więcej, dłużej tez czekałoby się na materiał. Wtedy była taka sytuacja, że np. budowało się

drogę, czy cokolwiek innego i miasto dostawało pulę pieniędzy na upiększenie tej okolicy. Miasto, które zlecało wykonanie rzeźb płaciło do PSP, które negocjowało ceny i nadzorowało pracę, będąc gwarantem dobrze wykonanej roboty. Później pracownia wypłacała nam honorarium – mówi pani Ania – Niestety nie wszystkie moje rzeźby ocalały. Mam nawet prośbę żeby mi pomóc znaleźć moje Koniki Morskie. Ta rzeźba stała w Międzyzdrojach, w tym miejscu w którym jest obecnie hotel Amber Baltic. W pewnym momencie przyjechałam, żeby zobaczyć jak się buduje ten wspaniały hotel. Patrzę, a moje koniki leżą i nawet się ucieszyłam, że są odklejone od tego potwornego cokołu, który zrobił nam podwykonawca i który był okropny.. Miał to być cokół 10-centymetrowy, a on mi to zrobił na szafie, biorąc pieniądze za metry sześcienne wylanego betonu. Już wtedy nie miałam siły się temu przeciwstawić, bo to w tamtych czasach dotykało wielu rzeźbiarzy. Ja chciałam, żeby koniki, które miały wysokość 2,60 metra były tak ustawione żeby można było na nie wchodzić. Jak zobaczyłam leżące przy hotelu to pomyślałam, że świetnie, bo już tego wielkiego cokołu pewnie nie postawią. Potem przyjeżdżam i widzę, że nie ma moich koników. Obawiam się, że one „poszły” za granicę. Byłabym wdzięczna gdyby mi pomóc je znaleźć – dodaje na koniec Pani Anna.

Obecnie rzeźbiarka wykonuje najczęściej prace w brązie. To głównie mniejsze niezwykle interesujące formy,które można kupić w galerii przy Końskim Kieracie 16, codziennie w godzinach od 13-16. Prócz dzieł Pani Ani są tam także prace innych członków wspomnianego stowarzyszenia i malarstwo córki rzeźbiarki.

Podpis pod foto: Anna Paszkiewicz-Sawicka ze swoim zdjęciem z roku kiedy powstały ostatnie rzeźby w Świnoujściu.

Wysłuchał: Krzysztof M. Nowak